کمال گرایی در روان‌شناسی، سبک شخصیتی گسترده‌ای است که با نگرانی فرد و تلاش او برای بی‌عیب‌بودن و کمال مشخص می‌شود و با خود ارزیابی انتقادی و نگرانی در مورد ارزیابی دیگران همراه است.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من دیوید برنز روانشناس مشهور که با کتاب «از حال خوب به حال بد» شناخته شده است، کمال‌گرایی را اینگونه تعریف می‌کند: افراد کمال‌گرا کسانی هستند که استانداردها و اهداف غیرقابل دستیابی را برای خود برمی‌گزینند.
آنها هیچ دلیل منطقی‌ای برای تعریف چنین استانداردهای سطح بالایی برای خود ندارند.
اگر این افراد در کنار تلاش زیاد برای رسیدن به این اهداف دست‌نیافتنی، باور داشته باشند که «ارزشمندی آنها در گروی رسیدن به اهداف و موفقیت‌های تعیین‌شده است»، دچار کمال‌گرایی‌ای شده‌اند که جز آسیب و اضطراب برای آنها چیزی به همراه ندارد.
برخی از محققان اعتقاد دارند کمال‌گرایی را می‌توان به دو نوع کمال‌گرایی مثبت (سازگار) و منفی (ناسازگار یا بالینی) تقسیم کرد.
بنابر این تقسیم‌بندی، کمال‌گرایی مثبت به این معناست که فرد اگرچه استانداردهای سطح بالایی برای خود تعریف کرده است، اما ارزشمندی خود را تنها در گروی رسیدن به آنها نمی‌داند؛ بلکه این استانداردها باعث انگیزش وی برای تلاش بیشتر است.
در مقابل، برخی محققان مانند پاول هویت (Paul Hewitt) معتقدند کمال‌گرایی خوب و بد یا مثبت و منفی وجود ندارد؛ بلکه کمال‌گرایی یک بیماری مشخص با عوارض نامطلوب است که از داشتن استانداردهای بالا و غیرواقع‌بینانه ناشی می‌شود.
انواع کمال گرایی
۱- کمال گرایی خودمحور
افراد دارای این نوع کمال‌گرایی، به استانداردهای سختگیرانه متعددی پایبند هستند که از نظر سایرین بیش از حد سفت و سخت به نظر می‌رسد؛ اما برای خود این افراد چنین استانداردهایی، محرک تلاش بیشتر برای رسیدن به اهداف هستند.
می‌توان گفت در مقایسه با سایر انواع کمال گرایی، کمال‌گرایی خودمحور سالم‌تر است و استرس و افسردگی کمتری را در فرد سبب می‌شود.
۲- کمال گرایی خودانتقادی
افرادی که درگیر این نوع کمال‌گرایی هستند، هرگز از خود و تلاش‌هایشان راضی نمی‌شوند. در واقع استانداردهای سخت‌گیرانه‌شان که دستیابی به آنها بسیار دشوار است، باعث می‌شود همواره خود را بابت نرسیدن به اهدافشان سرزنش کنند.
به‌علاوه، این افراد به دلیل ترس از شکست، از اقدام کردن و مواجهه با موقعیت‌های چالش‌برانگیز گریزان هستند. آنها به علت سرزنش کردن خود و ناامیدی، در معرض اضطراب و افسردگی قرار دارند.
۳- کمال گرایی اجتماعی
در برخی مواقع، ریشه کمال‌گرایی افراد، فشار زیادی است که از سمت جامعه برای بی‌نقص به نظر رسیدن بر افراد تحمیل می‌شود. درواقع، افراد می‌کوشند خود را به استانداردهای غیرمعقول و سختگیرانه جامعه نزدیک کنند.
چنین افرادی دائماً نگران این هستند که اگر به این استانداردها دست نیابند در جامعه موردپذیرش قرار نگیرند. این نوع از کمال‌گرایی در افرادی که دارای مشاغل مهم و حساس هستند مانند وکلا، مهندسان، پزشکان و… بیشتر دیده می‌شود.
۴- کمال گرایی دگرمحور
این نوع از کمال‌گرایی باعث می‌شود افراد نسبت به اطرافیان خود حساس باشند و برای آنها استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای تعریف کنند. این افراد از دیگران انتظار دارند بی‌نقص باشند و همین باعث می‌شود شخصیتی قضاوت‌گر داشته باشند.
کمال‌گرایی دگرمحور باعث می‌شود افراد در روابط خود سخت‌گیر باشند و به خود و طرف مقابلشان آسیب برسانند.
چه افرادی بیشتر در معرض کمال گرایی هستند؟
عوامل متعددی در شکل‌گیری شخصیت کمال‌گرا و بروز انواع کمال گرایی نقش دارند، اما برخی افراد به دلیل نوع تربیت و محیطی که در آن پرورش یافته‌اند بیشتر در معرض دچار شدن به کمال‌گرایی هستند.
یکی از گروه‌هایی که بسیار مستعد ابتلا به کمال‌گرایی هستند، افرادی هستند که والدینی کمال‌گرا و سخت‌گیر داشته‌اند. والدین کمال‌گرا در تربیت فرزندانشان استانداردهای بسیار بالا و سخت‌گیرانه‌ای دارند و باید و نبایدهای بسیاری برای فرزندانشان تعیین می‌کنند.
چنین پدر و مادرهایی انتظار دارند فرزندشان بیشتر از سنش بفهمد و رفتارهایی بالغانه داشته باشد. به‌علاوه، آنها تمایل دارند موفقیت‌ها و دستاوردهای فرزندشان را ناچیز بدانند.
مثال معروفی هست که می‌گوید دانش‌آموزی در کنکور رتبه ۲ را کسب کرد. وقتی این موفقیتش را با پدر و مادرش در میان گذاشت، آنها فوراً گفتند چه چیزی کم داشتی که رتبه ۱ را کسب نکردی؟!
فرزندان این خانواده‌ها، می‌آموزند برای خودشان استانداردهای بالایی تعریف کنند، از خود و تلاش‌هایشان راضی نباشند و همواره در پی چیزی بهتر بدوند.
مزایا و معایب کمال گرایی
اگرچه ابتلا به انواع کمال گرایی در بسیاری از موقعیت‌ها، می‌تواند به ضرر افراد تمام شود اما نمی‌توان انکار کرد که کمال‌گرایی مزایایی هم دارد. دیوید برنز در مقاله ای که در خصوص کمال‌گرایی در سال ۱۹۸۰ نوشته است، از قول یک استاد دانشگاه بسیار موفق چنین نقل کرده است: «بدون کمال‌گرایی، من یک فرد بی‌کفایت و متوسط بودم. کسی هست که از معمولی و متوسط بودن خوشش بیاید؟»
مزایای کمال گرایی
انواع سالم‌تر کمال‌گرایی به افراد کمک می‌کند انگیزه‌های قوی‌تری برای تلاش کردن داشته باشند.
افراد کمال‌گرا در محیط‌های آموزشی معمولاً نتایج خوبی کسب می‌کنند.
کمال‌گرایان تلاش می‌کنند به بهترین نسخه خود تبدیل شوند.
معمولاً افراد کمال‌گرا می‌توانند به درجات اجتماعی بالا دست یابند.
معایب کمال گرایی
معایب کمال گرایی همان‌طور که همه ما می‌دانیم، نه‌تنها کم نیست؛ بلکه شاید بر مزایای آن نیز غلبه کند.
افراد کمال‌گرا بیش از سایرین در معرض افسردگی هستند.
کمال‌گرایان معمولاً خود را تحت فشارهای غیرضروری قرار می‌دهند.
اطرافیان افراد کمال‌گرا معمولاً از رفتارهای آنها رنجیده‌خاطر می‌شوند یا آسیب می‌بینند.
ترس از شکست در افراد کمال‌گرا می‌تواند مانع تجربه موقعیت‌های جدید شود.
افراد کمال‌گرا با خودانتقادی، سرزنش خود و وسواس فکری دست و پنجه نرم می‌کنند.
با ۳نفر از افراد مشهور کمال گرا آشنا شوید
با انواع کمال گرایی آشنا شدیم و دانستیم که کمال‌گرایی حتی مزایایی دارد که می‌تواند افراد را به موفقیت‌های بزرگ برساند. در واقع اگر به کمال‌گرایی مثبت اعتقاد داشته باشیم، این نوع از کمال‌گرایی می‌تواند انرژی محرّکی باشد که به دستاوردهای بزرگ منجر شود. برخی از افراد مشهور کمال‌گرا عبارتند از:
آیزاک نیوتون
معمولاً افرادی که به عنوان نابغه می‌شناسیم کمال‌گرا هستند. درباره نیوتون گفته شده است که وی چنان وسواسی روی کارش داشته است که خودش بارها از رساله‌هایش ایراد می‌گرفته و حتی حاضر نبوده اسمش روی جلد کتاب‌ها ذکر شود.
استیو جابز
می‌گویند استیو جابز به شکلی افسانه‌ای کمال‌گرا بوده است. شدت کمال‌گرایی وسواس‌گونه او به حدی بوده است که باعث شده بود بیش از ده سال برای خریدن یک مبلمان بی‌نقص و مطابق استانداردهای خودش زمان صرف کند!
میکل آنژ
مجسمه‌ساز و نقاش معروف ایتالیایی، پس از اینکه یک دهه از عمر خود را صرف ساخت مجسمه‌ای کرده بود، روزی با عصبانیت بخشی از مجسمه را با پتک در هم کوبید! دلیلش هم این بود که از شکاف‌ها و ترک‌های سنگ مرمر مجسمه ناراضی بود!
نشانه های کمال گرایی
اگر نشانه‌های زیر را در خود می‌بینید، احتمالاً به مدلی از انواع کمال گرایی دچار هستید:
تا زمانی که از توانایی خود در انجام کاری مطمئن نباشید، اقدام به انجام آن نمی‌کنید.
کسب نتیجه نهایی موفقیت‌آمیز را تنها هدف خود می‌دانید و گاهی از مسیر و فرایند غافل می‌شوید.
ممکن است به دلیل مطمئن نبودن از نتیجه کار یا وجود ایرادهای جزئی، دائماً کارهای خود را به تعویق بیندازید.
دائماً خودتان یا اطرافیانتان را مورد انتقاد قرار می‌دهید و هیچ‌وقت کاملاً راضی نیستید.
معرفی آزمون کمال گرایی
برای ارزیابی دقیق‌تر انواع کمال گرایی می‌توانید از آزمون‌ها و تست‌های روانشناختی استفاده کنید.
به‌علاوه، به صورت آنلاین نیز می‌توانید به سوالات تست کمال گرایی هیل پاسخ بدهید. این تست با دارا بودن ۵۹ سؤال به ارزیابی کمال‌گرایی در افراد می‌پردازد.
سخن آخر
کمال‌گرایی یکی از مشکلات روانشناختی است که هرچند برخی ویژگی‌های مثبت را به همراه دارد، اما عموماً باعث اضطراب، خودانتقادی و ترس شدید از شکست می‌شود. کمال‌گرایی عمدتاً در افرادی که در محیط‌های سختگیرانه رشد یافته‌اند بروز می‌یابد و انواع مختلفی دارد.
بیشتر بخوانید: تفکر سیاه و سفید و ۷ راه مقابله با آن
