میوه درخت کاج، مخروط چوبی خشک، قهوه‌ای و پولکی است که دانه‌ها بین پولک‌ها قرار گرفته اند و به دلیل همین شکل قرار گرفتن دانه‌ها، کاج جزو خانواده بازدانگان است. میوه درخت کاج همانند گردو کالری نسبتا بالایی دارد پس در مصرف آن باید اعتدال را رعایت کرد.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من ، کاج جزء گیاهان قدیمی کره زمین است که در تمام فصول سال همیشه سبز است. سرو سیاه، صنوبر، راتیناج و کاج نوئل اسامی دیگر درخت کاج هستند. البته در ایران به درختانی که برگ هایشان سوزنی شکل و بلند است، کاج گفته می‌شود و به درختانی هم که برگ‌های سوزنی شکل ضخیم و کوتاهی دارند، صنوبر گویند. با اینکه درخت‌های کاج در سرتاسر دنیا یافت می‌شوند، اما فقط ۱۸ نوع از آنها در دنیا قادر به تامین دانه هستند. زیرا پروسه پرورش دانه‌های کاج تا دو سال طول می‌کشد. وقتی میوه کاج رسید، دانه‌ها چیده شده و به مدت ۲۰ روز در نور آفتاب قرار می‌گیرند تا خشک شوند.میوه درخت کاج قهوه‌ای رنگ، خشک و شبیه به مخروط می‌باشد. سطح میوه پولک پولک است و وقتی می‌رسد، فلس‌ها و پولک‌های آن خشک شده و باز می‌شوند. دانه‌های کاج که شبیه بادام هستند، در وسط آنها نمایان می‌شوند.
دانه کاج از کجا می‌آید؟
دانه کاج به دانه‌های خوراکی میوه درخت کاج می‌گویند. البته در دنیا فقط گونه‌های معدودی از درخت کاج وجود دارند که دانه آنها به اندازه کافی بزرگ باشد تا بتوان آن را برداشت کرد و به بازار عرضه نمود. یکی از این گونه‌ها درخت کاجی با نام چلغوز است که در منطقه آسیای میانه، به‌خصوص افغانستان می‌روید و دانه آن با نام چلغوز در این مناطق عرضه می‌شود. کلمه چلغوز از ترکیب دو کلمه چهل و غوز تشکیل شده است که به معنای چهل دانه است. زیرا همانطور که با میوه کاج آشنایی دارید، این میوه دانه‌های متعددی در خود دارد. فرایند تولید محصول نهایی با نام دانه کاج یا چلغوز اندکی پیچیده است. در این فرایند ابتدا میوه کاج باید برسد که خود تا دو سال زمان می‌برد. سپس میوه کاج برداشت شده و در داخل گونی‌هایی در مقابل آفتاب خشک می‌شوند که ممکن است تا ۲۰ روز به طول بیانجامد. پس از خشک شدن میوه کاج آن را خرد می‌کنند و دانه‌های آن را جدا می‌کنند. دانه کاج در دسته میوه‌های سخت‌پوست قرار می‌گیرد که یعنی پوسته خارجی آن باید قبل از مصرف شکسته و جدا شود.
فواید و خواص سلامت دانه‌های درخت کاج
دانه کاج (Pine nuts) یک دانه کوچک، شیرین و قطره‌ای شکل است. این محصول خوراکی به علت زمان و زحمت زیاد در برداشت آن قیمت نسبتا بالایی دارد. رشد درخت و کاج و تولید دانه حدود ۲۵ سال طول کشیده و رسیدن تولید دانه به اوج خود به زمان زیادی نیاز دارد. آماده سازی دانه کاج پس از برداشت و برای مصرف خوراکی به حذف پوسته دوم آن نیاز دارد. از دانه کاج معمولا در نیمکره شمالی آسیا، اروپا و آمریکای شمالی استفاده می‌شود. این دانه با عناوین Pinyon، Pignoli، Pignolia، Pinon و Pignon نیز شناخته می‌شود. گونه ها، محیط و نواحی مختلف، موجب تغییرات جزئی در فرم و ترکیب تغذیه‌ای دانه کاج خواهند شد. دانه کاج آسیایی کوتاه بوده، اما انواع اروپایی آن بلند و نازک هستند. می‌توانید دانه کاج را به سالاد اضافه کنید یا آن را روی حمص بپاشید یا از آن به عنوان ترکیبی در سس پستو و سایر سس‌ها استفاده کنید. در ادامه به بررسی برخی فواید و خواص سلامت دانه‌های درخت کاج، مضرات مصرف و نکاتی در مورد استفاده از آن در رژیم غذایی می‌پردازیم.
حفظ وزن سالم
یکی از فواید سلامت دانه‌های درخت کاج اثرگذاری آن در حفظ وزن سالم بدن است. دانه کاج حاوی ترکیبی از پروتئین، فیبر و چربی‌های سالم است. همه این موارد به احساس سیری طولانی‌تر کمک می‌کنند. انتخاب مغزها برای میان وعده‌ها به جای غذاهای فرآوری شده به کاهش گرسنگی کمک می‌کنند. زیرا با اینکه مغزها، کالری زیادی دارند، اما در افزایش وزن دخیل نیستند. آنها موجب احساس سیری بیشتری خواهند شد. علاوه بر این اسید‌های چرب موجود در دانه کاج با خواص مدیریت وزن مرتبط هستند.
بهبود سلامت قلب
اسید پینولنیک (Pinolenic Acid) یک اسید چرب اشباع نشده است که از روغن دانه کاج به دست می‌آید. اسید پینولنیک در کاهش سطح LDL (کلسترول بد) موثر است. طبق مطالعات حیوانی انجام شده بر روی موش ها، اسید پینولنیک LDL بیشتری را از خون گرفته و متابولیزه می‌کند. البته مکانیسم خاص آن مشخص نیست و به تحقیقات بیشتری در این مورد نیاز است. همانطور که می‌دانید مقادیر بالای LDL یا همان کلسترول بد، موجب افزایش خطر بیماری‌های قلبی خواهد شد. به همین جهت مصرف دانه‌های درخت کاج کلسترول بد را کاهش داده و دارای خواص و فواید سلامت برای عملکرد قلب و پیشگیری از بیماری‌های قلبی است.
بهبود سلامت مغز
امگا ۳ جزء اسید‌های چرب ضروری است. دریافت امگا ۳ در بدن بواسطه رژیم غذایی امکان پذیر است. سه نوع امگا ۳ شامل آلفا لینولئیک اسید (ALA)، ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) هستند.EPA و DHA با کمک به کاهش سرعت شناختی و کاهش خطر ابتلا به زوال عقل و علائم افسردگی به حفظ سلامت مغز کمک می‌کنند.
متاسفانه بخش زیادی از جمعیت جهان از امگا ۳ کافی استفاده نمی‌کنند. بر اساس اعلام انستیتو ملی بهداشت (NIH)، میزان مصرف توصیه شده روزانه امگا ۳ برای زنان بزرگسال ۱.۱ گرم و برای مردان بزرگسال ۱.۶ گرم است. دانه‌های کاج منبع امگا ۳ هستند. هر ۲۸ گرم دانه کاج حاوی ۳۱.۴ میلی گرم امگا ۳ است.
نوع امگا ۳ موجود در دانه کاج ALA است که ضروری تلقی می شود، اما بدن آن را به فرم‌های مفیدتر EPA و DHA تبدیل می‌کند. البته این فرآیند در انسان‌ها چندان کارآمد نیست. می‌توان با پاشیدن یک مشت دانه کاج بر روی کیک‌ها یا افزودن آن بر تست آووکادو میزان مصرف امگا ۳ را کمی افزایش داد.
بهبود سطح قند خون
یکی از خواص دانه کاج تاثیر مثبت مصرف آن بر روی کاهش سطح قند خون ناشتا است. در واقع قرار دادن یک غذای سرشار از کربوهیدرات با چربی اشباع نشده (مانند موارد یافت شده در دانه کاج) در رژیم غذایی اثرات مفیدی بر سطح قند خون دارد. برخی مطالعات حیوانی این تاثیر گذاری را تایید کرده اند:
یک بررسی در سال ۲۰۱۴ به ارزیابی مطالعات متعددی در مورد تاثیر مصرف مغز‌های درختی بر نشانگر‌های دیابتی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ پرداخت. این بررسی نشان داد که به طور متوسط مصرف روزانه ۵۶ گرم مغز‌های درختی به مدت ۸ هفته با بهبود سطح قند خون ناشتا و حساسیت به انسولین کمک می‌کند. این مطالعات با بررسی انواع مغز‌های درختی (نه فقط دانه کاج) پرداخت. البته دانه کاج چربی‌های اشباع نشده و مقداری پروتئین و فیبر ارائه می‌دهد و ممکن است اثرات مشابهی با سایر مغز‌های درختی داشته باشد. همچنین، مصرف ۲۸ گرم دانه کاج، ۱۰۹% ارزش روزانه مواد معدنی منگنز را تامین می‌کند. این مساله نیز با کاهش خطر ابتلا به دیابت مرتبط است. یک مطالعه با بیش از ۱۰ هزار شرکت کننده نشان داد که افرادی که بیش از حدود ۴.۵ میلی گرم در روز منگنز مصرف کردند، کمتر دچار دیابت نوع ۲ شدند. به علاوه، دانه کاج حاوی پلی فنول‌ها یا ترکیبات فنولی است. ترکیبات پلی فنولی دانه کاج خواص آنتی اکسیدانی قوی دارند. این مساله با سایر فواید ارتقا دهنده سلامتی مصرف دانه‌های درخت کاج همراه است. ترکیبات فنولی موجود در دانه کاج به کاهش گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) موجود در بدن کمک کرده، کنترل قند خون را بهبود می‌بخشند. با این وجود اطلاعات فوق از مطالعات حیوانی به دست آمده و مطالعات انسانی در این مورد محدود هستند. به نظر می‌رسد که علاوه بر ترکیبات فنولی، منگنز نیز موجب کاهش ROS می‌شود. این امر به فعال شدن مسیر‌های استرس در بدن منجر خواهد شد. در نتیجه پیشرفت و بهبودی دیابت حاصل خواهد شد.
مضرات احتمالی مصرف دانه کاج
دانه کاج در کنار خواص سلامتی فراوان، با برخی مضرات نیز همراه است. برخی افراد با مصرف دانه کاج دچار واکنش آنافیلاکتیک یا حساسیت ناشی از IgE شده و سیستم ایمنی بدن آنها فورا به مصرف آن واکنش نشان می‌دهد. شایان ذکر است که بروز این امر شایع نیست. سندرم دهان کاج (Pine mouth) نیز به عنوان یک وضعیت موقتی باعث طعم فلزی یا تلخی پس از مصرف دانه کاج خواهد شد. اولین مورد گزارش شده دهان کاج مربوط به سال ۲۰۰۱ بود. علائم این وضعیت طی ۴۸ ساعت پس از مصرف دانه کاج شروع شده و تا ۲ هفته ادامه دار خواهند بود. علت اصلی بروز این سندرم مشخص نیست. به این ترتیب در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرمعمول پس از مصرف دانه کاج باید مراقبت پزشکی دریافت کرد.
طریقه مصرف دانه کاج
دانه‌های کاج به دلیل طعم کره‌ای که دارند، معمولا در تهیه پستو استفاده می‌شوند. همچنین آنها را می‌توان به غذاهای مختلف اضافه کرد. دانه‌های کاج خام خوشمزه هستند و به راحتی می‌توان آنها را به عنوان میان وعده با خود حمل کرد. شما می‌توانید دانه‌های کاج را با پختن آنها در فر یا برشته کردن روی اجاق گاز، برشته کنید. این فرآیند طعم ملایم آنها را افزایش می‌دهد. در اینجا چند راه برای استفاده از آجیل کاج در دستور پخت غذا‌ها آورده شده است:
آجیل کاج را با پنیر، سیر، ریحان و روغن زیتون مخلوط کنید تا سس پستو درست شود.
آن را روی ماست با میوه و سایر مغزها بپاشید تا یک خوراکی خوشمزه درست کنید.
جیل کاج خام یا بو داده را به سالاد یا غذاهای پاستا اضافه کنید.
آنها را به سبزیجاتی مانند گل کلم تفت داده، بروکلی یا لوبیا سبز اضافه کنید.
آجیل کاج را با غلاتی مانند کینوا یا برنج مخلوط کنید.
پیتزای خود را با آجیل کاج تزئین کنید تا تردی بیشتری داشته باشد.
خلاصه
میوه درخت کاج قهوه‌ای رنگ، خشک و شبیه به مخروط است. سطح میوه پولک پولک است و وقتی می‌رسد، فلس‌ها و پولک‌های آن خشک شده و باز می‌شوند. دانه کاج که شبیه بادام است، در وسط آنها نمایان می‌شوند. کاج از گیاهان قدیمی کره زمین به حساب می‌آید که در تمام فصول سال همیشه سبز است. در ایران به درختانی که برگ هایشان سوزنی شکل و بلند است، کاج گفته می‌شود این دانه‌های کوچک که بسیار مغذی و خوشمزه هستند، دارای فواید زیاد و موادی مثل کربوهیدرات، فیبر، فسفر، زینک، تیامین یا ویتامین B۱، نیاسین یا ویتامین B۳، ویتامین B۱۲ و ویتامین E می‌باشند. کمک به درمان اختلالات روحی و جلوگیری از ابتلا به انواع سرطان از خواص دارویی دانه کاج می‌باشد.
