فیروزه کوبی یکی از زیباترین صنایع‌دستی ایران است که اساسا از هنرهای دستی شهر اصفهان به شمار می‌رود.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من ،بعید است به صنایع دستی و هنر ایرانی علاقه‌مند باشید و اسم هنر فیروزه کوبی را نشنیده باشید. هنری که با بیش از ۸۰ سال قدمت، سهم قابل توجهی از زیبایی‌های هنری و تزئینی ایران را به خود اختصاص داده است. با ما همراه باشید تا بیشتر به فیروزه کوبی، تاریخچه و کاربرد آن بپردازیم.
سنگ فیروزه یکی از زیباترین سنگ‌های موجود در جهان است که همواره مورد توجه انسان‌ها قرار گرفته است. رنگ جذاب و آبی این سنگ به دلیل وجود عنصر مس در آن است. جالب است بدانید که این سنگ در کشور‌هایی هم‌چون مصر، مکزیک، آمریکا و ایران یافت می‌شود، اما بهترین و مرغوب‌ترین نوع این سنگ مربوط به کشور ایران است که از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین معدن فیروزه جهان که در نیشابور است استخراج می‌شود.
درباره سنگ فیروزه و اعتقاداتی که به این سنگ تاریخی و طبیعی داشته اند، موارد بسیاری گفته شده است. از جمله اینکه درمیان مردم، از گذشته مشهور بوده که فیروزه، فیروزبختی می‌آورد و هر کس انگشتر فیروزه به دستش باشد، سبب گشایش کارش می‌شود. یا اینکه نگاه کردن به فیروزه، هنگام رویت هلال را خوب می‌دانسته اند. تحقیقات باستان شناسی و انسان شناسی نیز نشان می‌دهد که فیروزه در جوامع گوناگون و در نزد ملل مختلف، در گذشته برای دفع چشم زخم به کار می‌رفته است.این سنگ زیبا در برخی از نما‌های سنگی مساجد قدیمی قابل مشاهده است همچنین در طلا و جواهر سازی، ساخت زیورآلات به عنوان نگین انگشتر، دستبند و … مورد استفاده قرار می‌گیرد و ناگفته نماند که هنرپروران اصفهانی از این سنگ و زیبایی‌های آن بی‌بهره نمانده‌اند و آثار زیبایی را بر روی مس با این سنگ خلق نموده اند که به فیروزه‌کوبی شهرت دارد.
فیروزه کوبی چیست؟
هنر فیروزه کوبی، استفاده از قطعات کوچک سنگ فیروزه بر روی ظروف مسی، نقره‌ای و برنزی است. به این صورت که قطعات ریز فیروزه که تقریباً هم اندازه و هم شکل هستند، به صورت یکنواخت و منظم در کنار یکدیگر روی ظروف مختلف قرار می‌گیرند و در پایان محصولاتی فوق‌العاده زیبا و چشم نواز را تولید می‌کنند.
تاریخچه فیروزه‌کوبی
هنر فیروزه‌کوبی به‌دلیل وجود معدن فیروزه‌ی نیشابور ابتدا در نیشابور و سپس در مشهد به صورت نصب فیروزه بر روی زیورآلات توسط فردی به‌نام یوسف حکیمیان معروف به ممدرضا در حدود هشتاد سال پیش به‌وجود آمد سپس بیست سال بعد این هنر توسط فردی به نام حاج داداش به اصفهان وارد شد.در حقیقت ابداع کننده هنر فیروزه‌کوبی بر روی اشیا و ظرف‌های مسی توسط فردی به نام روبن یروشالمی که در محله کلیمی‌های اصفهان زندگی می‌کرد، می‌باشد.در سال ۱۳۴۲ روبن یروشالمی که وضعیت مالی مساعدی برخوردار نبوده است پس از پایان تحصیلات دوران ابتدایی به اجبار تحصیل را رها می‌کند و کار نزد عمویش که کار زرگری فیروزه‌کوبی را انجام می‌داد مشغول شد و از این طریق با این هنر آشنا و به آن علاقه‌مند شد، اما در آن زمان (در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳) فیروزه‌کوبی بیشتر بر روی زیورآلات و گه گاه به صورت نصب فیروزه بر روی گالش‌های نقره و مانند آن انجام می‌شد.
روبن یروشالمی کار را به خوبی فرا گرفت و بعد از تبحر یافتن در این صنعت دست به ابداع و نوآوری در ساخت انواع فیروزه‌کوب‌ها در ظروف و اشیا مسی با اندازه‌های متفاوت زد و آن‌چه امروزه این‌قدر زیبا و هماهنگ و جذاب به‌نظر می‌رسد حاصل تلاش کوشش و نوآوری‌های وی در طول چهل سال تجربه در این زمینه است.
یکی از مهمترین کاربرد‌های سنگ فیروزه در صنایع دستی و زیورآلات فیروزه کوبی است. در ابتدای قرن حاضر صنایع دستی فیروزه کوبی در خراسان مشاهده شد و هنرمندان فیروزه کار به اجرای این هنر پرداختند. پس از خراسان این هنر به شهر‌های دیگر از جمله اصفهان راه پیدا کرد و به رشد و شکوفایی چشمگیری رسید. تا جایی که امروزه اصفهان به عنوان مهمترین مرکز فیروزه کاری در ایران به شمار می‌رود. مراکز ساخت صنایع دستی فیروزه کوبی در سراسر اصفهان پراکنده هستند و محصولات به دست آمده را در بازار اصفهان و همچنین میدان نقش جهان مشاهده می‌کنیم.
فیروزه کوبی روی مس شهرت جهانی دارد و به دلیل زیبایی و ارزشمند بودن این هنر گردشگران و هنر دوستان بسیاری این محصولات را خریداری می‌کنند. به همین دلیل فیروزه کوبی رواج یافته و افراد علاوه بر کارگاه‌های تولید ظروف فیروزه کوبی، در منزل نیز به اجرای کار می‌پردازند. امروزه بسیاری از زنان و مردان علاقه‌مند به این هنر به آموزش فیروزه کوبی در منزل می‌پردازند.
انواع سنگ فیروزه در فیروزه‌کوبی
در تقسیم‌بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و رنگ، این سنگ به دو نوع فیروزه‌ی گچی – سفید و فیروزه‌ی سنگی- آبی، سبز تقسیم می‌شود که فیروزه‌های آبی، سبز خود به دو دسته متوسط و مرغوب تقسیم می‌شوند.
مراحل انجام فیروزه‌کوبی
کار فیروزه‌کوبی شامل چند مرحله است که در ادامه به‌ترتیب مراحل انجام کار به آن پرداخته شده است.
– ساخت و پرداخت شی مسی:
در این مرحله پس از طراحی شی مورد نظر توسط فیروزه‌کوب، سفارش ساخت به مسگر داده می‌شود، بعد از ساختن شی مورد نظر شی برای انجام مراحل زرگری و خم‌کاری به دست خم‌کار سپرده می‌شود که در این مرحله توسط دستگاه‌های خم‌کاری بر روی شی مسی برآمدگی یا فرورفتگی‌هایی که به خم معروف است ایجاد می‌شود تا پایه یا زمینه‌ای برای نصب فیروزه بر روی شی فراهم شود.
– چسباندن فیروزه بر روی شی مورد نظر:هنرمند فیروزه‌کوب قطعات ریز فیروزه را که با زحمت زیادی شست و شو داده و به‌وسیله‌ی غربال از یکدیگر جدا شده‌اند را با هنرمندی و ظرافتی کم‌نظیر به وسیله‌ی لاک (نوعی چسب) و حرارت زیاد بر روی شی موردنظر می‌چسباند و آنها را با فشار بر روی لاک محکم می‌کند.
– تراش و پرداخت کار نهایی:
در این مرحله برای پاک کردن لاک قهو‌ه ای رنگ اضافی که در اثر حرارت روی فیروزه را پوشانده است سطح شی را صیقل می‌دهند که صیقل دادن سنگ‌های نامنظم فیروزه توسط تیغ الماسه انجام می‌شود و در این مرحله حدود نیمی از سنگ فیروزه تراش داده می‌شود سپس کار برای پرداخت نهایی سمباده زده می‌شود و برای قابل شستشو بودن مس، لایه‌ای از پلی استر بر روی آن پاشیده می‌شود که پس از پایان این مرحله شی مسی موردنظر دارای سطح موزاییک مانند از سنگ‌های فیروزه است.
موارد استفاده فیروزه‌کوب در مساز هنر فیروزه‌کوب بر روی مس در ساخت مواردی از قبیل: قندان، آیینه، شمعدان، تنگ، گلاب‌پاش، گلدان، کوزه، شکلات‌خوری، آجیلخوری، سنگاب و … استفاده می‌شود.
نکات مربوط به نگهداری ظروف و اشیا مسی فیروزه‌کوبماندگاری فیروزه‌کوبی شاید تا دویست سال هم باشد، اما دو چیز به اشیا فیروزه‌کوب صدمه وارد می‌کند:ضربه خوردن که در اثر افتادن به‌وجود آید که در این صورت فیروزه‌های موزاییک شده در اثر افتادن و برخورد با زمین می‌شکنند و از جا در می‌آیند.روغن یا مواد روغنی رنگ آبی فیروزه را کدر و بد رنگ می‌کند.
