کاپیتولاسیون عبارت است از وضع ناشی از قرارداد‌هایی که دولت‌های زورمند و استعمارگر به دولت‌های ضعیف تحمیل می کردند.در ایران و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بیست و سوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ ش حق کاپیتولاسیون و امتیازات و ملحقات آن برای همیشه و به طور نهایی لغو شد.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من ، کاپیتولاسیون یا قضاوت‌سپاری، سپردن حق رسیدگی قضایی جرایم اتباع و شهروندان بیگانه به نمایندهٔ حقوقی دولت بیگانه است.
کاپیتولاسیون در دوره قاجاریهکاپیتولاسیون برای اولین بار در ۱۸۲۸ میلادی پس از شکست ولیعهد عباس میرزا در جنگ با روسیه ۱۸۲۶–۱۸۲۸ با بستن عهدنامه ترکمانچای از طرف دولت روسیه تزاری بر ایران تحمیل شد. این قانون خفَّت بار پس از امضای عهدنامه ترکمنچای بین ایران و روسیه در زمان فتحعلی شاه قاجار اجرا شد و پس از مدتی کشورهای استعماری اسپانیا، فرانسه، آمریکا، انگلستان، آلمان، ایتالیا و چند کشور دیگر از جمله دولت عثمانی از ایران حقِّ کاپیتولاسیون را به دست آوردند. کاپیتولاسیون موجب برتری و تقدم اتباع خارجی بر کشور می شد و باعث میگردید که رجال مملکت را به بیگانگان و قدرت قضایی و سیاسی آنان سوق دهد. در سایه این قانون ننگین، بیگانگان هرچه می خواستند به ایران وارد و یا از ایران خارج می کردند. این قانون، اصلِ حاکمیت و استقلال کشور را متزلزل می ساخت و به قوانین خارجی، اعتبارِ برون مرزیمی بخشید.
کاپیتولاسیون در دوره پهلوی
قضاوت کنسولی یا کاپیتولاسیون در مرداد ۱۳۴۳ در مجلس سنا و ۲۱ مهر ۱۳۴۳ در مجلس دوره بیست‌ویکم شورای ملی به تصویب رسید و به موجب آن، مستشاران نظامی و اعضای کادر فنی و تشکیلاتی آمریکا از مصونیت قضایی برخوردار شدند. آنچه در مجلس تصویب شد تکمله قرارداد کنوانسیون وین بود. آن قرارداد در فروردین ۱۳۴۰ در شهر وین (پایتخت اتریش) به امضای احمد متین‌دفتری، نماینده ایران در وین، رسیده بود. کنوانسیون وین که امروزه مورد توافق تقریباً تمامی کشورهای جهان است برای سفیران و مأموران کنسولی در کشورهای خارجی مصونیت‌هایی را قائل می‌شود ، اما آنچه موجب اعتراض‌های شدید شد، الحاقیه آن بود که بر مبنای آن کلیه مستشاران آمریکایی در ایران را نیز مشمول مزایا و مصونیت‌های سیاسی و قضایی می‌کرد.
کاپیتولاسیون پس از انقلاب
امام خمینی (ره) در برابر این قانون خفتبار، عکس العمل سختی نشان دادند و در تاریخ ۴ آبان ۱۳۴۳ شمسی سخنرانی مهمی ایراد نمودند. سخنان امام، طوفانی عظیم در جامعه به پا کرد که رژیم پهلوی انتظار آن را نداشت؛ لذا امام خمینی را در سیزدهم آبان همان سال دستگیر و به ترکیه تبعید کردند. اما سرانجام سه ماه پس از پیروزی انقلاب، به پیشنهاد هیئت وزیران و تصویب شورای انقلاب اسلامی، در بیست و سوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ ش حق کاپیتولاسیون و امتیازات و ملحقات آن برای همیشه و به طور نهایی لغو شد.
