خداوند حکیم برای نجات انسان از ورطه تباهی، «باب توبه و استغفار» را به روی بندگان خویش گشوده و آنها را به پشیمانی و طلب بخشش دعوت می‌کند.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من،توبه، بازگشت از گناه و استغفار و جبران گناه است. انسان به دلیل آزادی و اختیار و نیز نفس اماره، شیطان، غفلت و… دائم در معرض خطا و گناه قرار دارد.
اما مؤمنان و عاقلان چنانچه به هر دلیل (سهواً یا غفلتاً) آلوده به گناه شوند، سریعاً به خود می‌آیند و با توبه و انابه و جبران خطا‌های گذشته، وجود خویش را از آثار گناه مبرا و پاک می‌کند.ضرورت و اهمیت استغفارهرچند خداوند کریم در جای جای قرآن دستوراتی درباره «خودسازی»، «تقوا»، «مراقبه و محاسبه» «یاد خدا و دوری از شیطان» … برای رشد، کمال و رسیدن به سعادت ابدی و حیات جاودانه به مؤمنان داده است.اما از سوی دیگر بخاطر زندگی انسان در دنیای ماده و مادیات و وجود دشمنان سرسختی، چون شیاطین، نفس اماره، جهالت، شهوات، … گاه پرده بر روی اندیشه انسان افکنده شده و در پی تبعیت از آنها و ارتکاب گناه و معاصی زمینه سقوط و بدبختی او فراهم می‌شود.اینجاست که خداوند با توبه راه برای بازگشت انسان فریب خورده را باز گذاشته است تا با امیدواری به لطف و رحمت بیکران الهی باردیگر برای تعالی روح خویش تلاش کند، و براین اساس در آیات و روایات فراوانی انسان را به توبه و استغفار فرامی خواند:ای کسانی که ایمان آورده اید! به سوی خدا توبه کنید! توبه‌ای خالص، امید است پروردگارتان گناهان شما را بپوشاند…مفهوم توبه«توبه»: ترک گناه به زیباترین وجه و رساترین عذرخواهی می‌باشد؛ و در اصطلاح شرع یعنی ترک گناه به سبب قبیح بودن آن و پشیمانی نسبت به آنچه از دستش رفته و جبران اعمالی که ازدست داده است.آیه شریفه‌ای که پیش‌تر به آن اشاره شد مؤمنان را به توبه نصوح دعوت نموده است:، اما در اینکه توبه نصوح چیست؟ تفسیر‌های زیادی شده است که ما به ذکر یک روایت از پیامبر اکرم (ص) در این زمینه اکتفا می‌کنیم:هنگامی که معاذبن جبل درباره «توبه نصوح» از پیامبر سؤال کرد، در پاسخ فرمود: «ان یتوب التائب ثم لا یرجع فی الذنب کما لایعود اللبن فی الضرع: آن است که شخص توبه کننده به هیچوجه بازگشت به گناه نکند آنچنانکه شیر به پستان هرگز باز نمی‌گردد.عمومیت دعوت الهیوجوب توبه نسبت به همه اشخاص در تمام حالات عمومیت دارد، به طوری که این موضوع در آیات و روایات به وضوح قابل استفاده است.قرآن کریم در یک خطاب عمومی می‌فرماید:ای مؤمنان؛ همه به سوی درگاه الهی توبه کنید باشد که رستگار شوید.از آن جا که انسان همواره در معرض گناهان و وسوسه‌های شیطانی قرار دارد و گاه در اثر غفلت ممکن است دچار لغزش و خطا شود؛ توجه به خدا و توبه به درگاه الهی نقش مهمی در جبران آلودگی‌ها دارد.
استغفار ائمه و اولیای خداالبته باید توجه داشت گناهان انبیاء و اوصیاء مثل گناهان ما نیست، گناهان ما ترک واجب و انجام محرمات است، ولی گناه آنها غفلت‌های آنی ازیاد خدا و اشتغال به مباحات است و لذا در حدیث آمده است: همانا نیکی‌های نیکوکاران، گناهان مقربین است و از اینجا روشن می‌شود که اعتراف انبیاء و ائمه (ع) به گناه، گریه و زاری ایشان به خاطر انجام محرمات الهی نیست بلکه استغفار و توبه آنها از غفلت‌ها و اشتغال به مباحات می‌باشد و لذا جریمه آنها با جریمه ما فرق دارد؛ جریمه ما آتش جهنم و محرومیت از نعم الهی است و جریمه آنها محرومیت از اجر و پاداش زیاد می‌باشد.فوریت توبهبدون شک توبه امری است که باید فوری انجام شود تا گناهی از انسان صادر شد، قبل از آنکه آثار آن در قلبش ماندگار و محو آن غیرممکن گردد، پشیمانی و توبه ضرورت دارد. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:خداوند توبه کسانی را می‌پذیرد که از روی نادانی عمل زشتی مرتکب شده و فوری توبه کنند.و در روایات نیز این مسئله بیان شده است:پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: بنده به حسنات و کار‌های نیک توجه دارد آن را انجام می‌دهد، پس اگر انجام نداد، خداوند به خاطر حسن نیت او برایش حسنه می‌نویسد و اگر عمل نیک را انجام دهد، خداوند برای او ده حسنه می‌نویسد، و بنده توجه به گناه دارد که آن را انجام دهد.
فرصت استغفار
پس اگر گناه نکرد برای او چیزی نوشته نمی‌شود و اگر عمل گناه را انجام داد، ۷ ساعت به او مهلت داده می‌شود و صاحب حسنات به صاحب سیئات می‌گوید: عجله نکن؛ امید است حسنه و کار نیکی بیاورد تا با آن گناه محو شود زیرا خداوند فرموده است: «همانا حسنات سیئات را پاک می‌کند» یا استغفار و طلب آمرزش کند.پس اگر استغفار کند، چیزی بر او نوشته نمی‌شود، و اگر ۷ ساعت بر او بگذرد و عمل نیکی بدنبال آن نیاورد یا استغفار نکند، صاحب حسنات به صاحب سیئات می‌گوید: «بنویس برای این بدبخت محروم از رحمت خدا» رابطه توبه و استغفاردر آیات فراوانی از قرآن کریم امر به «استغفار» و «توبه» شده است؛ توبه حقیقتی است قلبی که همان پشیمانی از گناه و عزم ترک آن می‌باشد و ظهور این توبه به طلب غفران و آمرزش می‌باشد.آثار توبه و استغفارآثار و برکات توبه و استغفار هم از جهت معنوی و هم از جنبه مادی قابل بررسی است که در اینجا به برخی از آثار معنوی آن اشاره می‌شود:۱- رحمت و مغفرت«هر کس گناهی کرده باشد یا به خودش ظلم کند پس استغفار کند خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که آن حضرت فرمود: «تائب، چون کسی است که گناه نکرده است.۲- گستردگی رحمت و مغفرت الهیبا وجود این که خداوند، در مقابل استغفار و توبه، وعده قبول و آمرزش گناهان را داده است، اما باز جای یک سوال باقی می‌ماند که خداوند تا چه حد گناهان را می‌بخشد؟ چه بسا سنگینی بار گناهان تا آنجا باشد که انسان امید عفو و بخشش الهی را در خود نبیند!با دقت در آیات قرآن کریم این پاسخ بدست می‌آید که در هیچ زمان و در هیچ حالی، جای ناامیدی و مایوس شدن از درگاه الهی نمی‌باشد و رحمت واسعه الهی همواره شامل حال بندگان و به خصوص مومنان می‌باشد.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید: بگو؛ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند ناامید نشوید که خداوند همه گناهان را می‌آمرزد.این آیه یکی از امیدبخش‌ترین آیات قرآن نسبت به گناهکاران است، شمول و گستردگی آن به حدی است که طبق روایتی امیر مومنان علی (ع) فرمود: در تمام قرآن آیه‌ای وسیعتر از این آیه نیست. از «ثوبان» غلام رسول خدا (ع) نیز نقل شده که حضرت فرمود: دوست ندارم دنیا و آنچه را در اوست به جای این آیه برای من باشد.از آیه شریفه استفاده می‌شود گنهکاران در هر مرحله‌ای و با هر نوع گناهی از دریای بیکران رحمت الهی نومید نباشند؛ چرا او بخشنده و آمرزنده و رحیم است.این نکته قابل ذکر است که هر چند در این آیات و روایات، به انسان نوید بخشایش و عفو گناهان داده شده است، اما انسان مومن باید همواره با بکار بستن تعالیم روحبخش قرآن، راه رشد، تعالی را برای خود فراهم سازد؛ چرا که ایمان واقعی به انسان جرات عصیان پروردگار را نمی‌دهد.گناه به هر حال اثرات خود را می‌گذارد و حتی در صورت محو آثار نیز، انسان از آن کمالاتی که با تقوا و انجام اعمال صالح می‌توانسته انجام دهد محروم می‌ماند و این با هیچ چیز قابل جبران نمی‌باشد.۳- تنویر و صفای دلتوبه و استغفار نقش به سزایی در شستشوی روح و صفای دل دارد. پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) می‌فرماید: «قلوب آدمیان همانند فلزات به زنگار ویژه خود مبتلا می‌شود پس آنها را بوسیله استغفار و تلاوت قرآن صیقل دهید».۴- امنیت و حفاظت از وسوسه‌های شیطانشیطان به عنوان دشمن دیرینه و قسم خورده انسان لحظه‌ای از وسوسه و برنامه ریزی در جهت گمراهی انسان باز نمی‌ماند. بنابراین مسلح شدن به سلاح مبارزه و فراگرفتن راه‌های درامان ماندن از شر او، باید همواره مورد توجه انسان باشد. رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرماید:سه گروه از شر ابلیس و لشکریان او درامانند، کسانی که به یاد خداوند هستند، کسانی که از ترس خدا گریه می‌کنند و کسانی که در سحرگاهان استغفار می‌کنند.۵- توفیق دریافت علم نافع«علوم و معارف نافع از ارزاق معنوی الهی است که در اثر گناه انسان از فیض آن محروم می‌گردد، ولی در پرتو طلب مغفرت و تمسک به توبه و استغفار، زمینه برای بهره مندی ازآن علوم و معارف فراهم می‌شود. از امام صادق (ع) نقل شده است: هر کس به مدت ۲ ماه بطور متوالی ذکر استغفار نماید گنجی از علم یا ثروت، رزق و روزی او خواهد شد.با توجه به مطالب پیش گفته دانسته شد که هرکسی در هر مقام و منزلتی که قرار دارد نیازمند درپوشش قرارگرفتن خداوند است تا اگر در مسیر کمالی خویش نقص و نقصانی و یا اشتباه و خطایی داشته است آن را بازیابی کرده و راه درست را ادامه دهد و یا کمال خویش را افزایش داده و به حکم رب زدنی علما، خود را درمسیر زیادت ایمانی و کمالی و دانشی و مانند آن قراردهد.براین اساس همگان نیازمند استغفار الهی هستند؛ زیرا استغفار به معنای بهره‌مندی از ذات ربوبی الهی و قرار گرفتن در کنف رحمت و محبت اوست و هیچ کسی نمی‌تواند مدعی شود که نیازمند جلب رحمت و محبت او نیست.از این رو معصومان (ع) و پیامبران (ع) نیز به استغفار به عنوان ابزار و وسیله جلب محبت و رحمت می‌نگریستند.آنان هم برای خود و هم برای همه مومنان و بلکه همه موجودات هستی استغفار می‌کردند و خواهان دست یابی هر موجودی به کمال لایق و شایسته شان می‌شدند.از این رو استغفار پیامبر دارای جهات و جنبه‌های مختلفی بوده است که یکی از آنها استغفار در مقام ربوبیت طولی است که ایشان از آن برخوردار بودند.
بیشتر بخوانید:جایگاه حق الناس از منظر دین
همه نیازمند استغفاربراین اساس می‌توان گفت که همه ما نیازمند تمسک به وسیله محکمی، چون استغفار هستیم چنان که این فرمان الهی است که به سوی خداوند وسیله بجویید.» برای پیامبران و اولیای الهی استغفار، خود وسیله‌ای از وسایل الهی است که آنان بدان تمسک می‌جستند.
سخنان حجت الاسلام شریفیان درباره استغفار
کد ویدیو دانلود فیلم اصلی
منابع: حوزه، پژوهه
