امروز ۱۳ خرداد سالروز درگذشت الله وردی خان یکی از بزرگترین فرماندهان تاریخ ایران است.وی که در کودکی به بردگی گرفته شد، در جوانی به دربار صفویه راه یافت و توانست خدمات شایانی به ایران کند.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من الله وردی خان که با نام خانوادگی «اونْدیلادْزِ» شناخته می‌شود از سرداران بزرگ ایران عصر صفوی است که هم توانست در جنگ‌های بزرگی شرکت کرده و ایران را از شر اروپایی‌های استعمارگر، ازبک‌های خونریز و امپراتوری مخوف عثمانی نجات دهد و هم مانند امیرکبیر از قدرت و نفوذ خود استفاده کرده و بنا‌های تاریخی، مساجد، راه‌ها و کاروانسرا‌ها و ابزار صنعتی و نظامی مختلفی را بسازد و نام خود را به عنوان یکی از بزرگترین سرداران ایران ثبت کند.
در این گزارش قصد داریم مروری بر زندگی نامه و فعالیت‌های این سردار بزرگ نظامی و سازندگی ایران عصر صفوی داشته باشیم:
برده‌ای که قدرتمندترین سردار ایران شد
الله وردی خان در یکی از لشگرکشی‌های شاه طهماسب اول به گرجستان به اسارت گرفته شد و به عنوان غلام به دربار صفویه راه یافت. در جوانی از خود شجاعت و زکاوت نشان داد و آرام آرام در دربار به قدرت رسید.
در دوران شاه محمد خدابنده به عنوان «زرگرباشی» دربار فعالیت می‌کرد، اما با به قدرت رسیدن شاه عباس مسیر حیات و فعالیت خود را تغییر داد. شاه عباس خیلی زود به قدرت و زکاوت الله وردی خان پی برد و از او کمک خواست تا دشمنان خود را از بین ببرد.
شاه عباس اول دشمنی فراوانی با قزلباشان داشت. قزلباشان هفت قبیله ترک بودند که با اتحاد خود شاه اسماعیل را به قدرت رسانده بودند. آنها با کمک خود ارتش صفویه را تشکیل داده و هر یک به دنبال سهم خواهی بیشتری از دربار بودند.
شاه عباس جوان، اما مغرور از طریق غلامان گرج خود، از جمله الله وردی خان بزرگان قزلباش را سرکوب کرد. او ابتدا مرشد قلی خان استاجلو را با کمک گرج‌ها به قتل رساند و سپس به سراغ بزرگان دیگر قزلباش رفت.
بعد از این، شاه عباس ارتش غلامان یا «قوللر آقاسی» را به تقلید از ارتش «ینی چری» عثمانی تشکیل داد. شاه صفوی الله وردی خان گرج را به رهبری این ارتش برگزید.
ارتش غلامان در جنگ‌های متعددی شرکت کرده و دشمنان صفوی را نابود کردند. الله وردی خان مدتی امیر گلپایگان و چند شهر دیگر بود و سپس به امارت فارس رسید.
در زمان امارت الله وردی خان بر فارس، شیراز و شهر‌های اطرافش به اوج شکوه و کمال رسیدند. الله وردی خان شروع به ساخت مدرسه خان در شیراز کرد. این مدرسه که بعد‌ها میزبان ملاصدرای شیرازی بود به یکی از مراکز علمی اصلی ایران تبدیل شد.
الله وردی خان اگرچه گرج و مسیحی الاصل بود، اما به مذهب شیعه روی آورد و یکی از حامیان سفت و سخت آن شد. مساجد، مدارس و مراکز علمی مختلفی به دستور او در شیراز ساخته شد و گرایش فلسفی متعالیه و عرفان در دوران او شکوه بسیاری یافت.
الله وردی خان؛ کابوس امپراتوری عثمانی
شاه عباس بعد از سرکوب قزلباشان به فکر ایجاد یک ارتش واحد و مستقل از قبایل هفت گانه افتاد. او مقام جدید «صدر لشکر» را به وجود آورد و آن را در راس ارتش واحد خود قرار داد. الله وردی خان به زودی به مقام صدر لشکری رسید و قدرتمندترین فرد خاندان صفوی بعد از شاه شد.
الله وردی خان در طول خدمتش در دو زمینه فعالیت فراوانی کرد. او هم به جنگ پرداخت و هم به عمران و آبادانی شهرها. سردار گرج با کمک پسرش امام قلی خان و سایر سرداران گرجستانی و ایرانی با ازبک‌ها و ارتش عثمانی جنگید و آنها را شکست داد.
اوج قدرت نظامی الله وردی خان در جنگ با لشگر پرشمار عثمانی به فرماندهی «چغال اوغلی» به نمایش گذاشته شد؛ جنگی که به پیروزی قاطع ایران و خودکشی چغال اوغلی انجامید. ضربه الله وردی خان به عثمانی‌ها چنان سهمگین بود که لشگر عثمانی تا سال‌ها جرات حمله به ایران را نداشت و تقریبا تمام اراضی از دست رفته ایران مجددا به ایران الحاق شدند.
همچنین، الله وردی خان نقش برجسته‌ای در سرکوب شورش‌های متعدد قزلباشان و اشراف صفوی داشت. با کمک او، شاه عباس توانست حکومت را یکدست کرده و به مدت چند دهه نابودی سلسله صفوی را به تاخیر بیندازد.
سرداری که عاشق هنر و فلسفه بود
در کنار فعالیت‌های نظامی، الله وردی خان علاقه زیادی به سازندگی و عمران داشت. او از ثروت فراوانی برخوردار بود و بسیار از ابنیه تاریخی عصر صفوی با پول و دستور او ساخته شده است.
پل الله وردی خان یا سی و سه پل در اصفهان، مدرسه خان در شیراز، نهر عباسی در شیراز، بازسازی راه شیراز به اصفهان و امن ساختن آن، مسجد سفید در شیراز، چند کاروانسرای بزرگ در مسیر شیراز به اصفهان، بازار بزرگ لار، گنبد الله وردی خان در حرم مطهر رضوی و … همه و همه آثاری هستند که با پول و به دستور الله وردی خان ساخته شده اند.
همچنین، مشهور است که شاه عباس به اصرار الله وردی خان راه شاهی را از شمال تا اصفهان احیاء کرد. در کنار این، نباید از نقش بی بدیل سردار گرج در ساخت توپ و تجهیز ارتش به توپخانه غافل شد. الله وردی خان کسی بود که انگلیسی‌ها را به شاه عباس معرفی کرد و رضایت او را برای بستن قرارداد ساخت توپ و تفنگ گرفت.
در کنار این، نباید از ذوق علمی، فرهنگی و هنری الله وردی خان غافل شد. مشهور است که سردار ارتش ایران در طراحی گنبد مشهوری که به نام او در حرم مطهر رضوی ساخته شده دخالت داشته است. این گنبد یکی از زیباترین گنبد‌های ساخته شده در ایران است و سال‌ها محل مناسبی جهت پذیرایی و میزبانی از شاهان و وزرا و سفرای خارجی بوده است.
الله وردی خان چنان به این بنا علاقه داشت که قبل از مرگش وصیت کرد او را در نزدیکی این گنبد و در حرم مطهر رضوی به خاک بسپارند.
سردار بزرگ صفوی در کنار رزم به تفکر نیز علاقه داشت. او و پسرش امام قلی خان علاقه زیادی به ملاصدرای شیرازی، فیلسوف مشهور ایران داشتند. ملاصدرا که مغضوب علمای اصفهان بود، به دستور شاه به کهک قم تبعید شده بود.
الله وردی خان بعد از ۷ سال توانست شاه را راضی کند که از او بگذرد. سردار گرج سپس نامه‌ای به صدرالمتالهین نوشت و از او خواست که به شیراز آمده و در مدرسه خان اقامت گزیده و درس دهد. بیشتر آثار چشمگیر ملاصدرا در دوران اقامتش در شیراز تالیف شده اند و الله وردی خان در شکل گیری مکتب نوین شیراز نقش برجسته‌ای داشته است.
مرگی که به افسانه می‌ماند
الله وردی خان سرانجام در ۱۳ خرداد سال ۹۹۲ شمسی، مصادف با ۱۴ ربیع الثانی ۱۰۲۲ قمری و ۳ ژوئن ۱۶۱۳ بر اثر ضعف و کهولت سن و خستگی حاصل از فعالیت زیاد از دنیا رفت. جسد او را طبق وصیتش در حرم مطهر رضوی و در مقبره‌ای که خود سردار در جوار امام رضا (ع) ساخته بود، به خاک سپردند.
شاه عباس و بزرگان در مراسم تشییع او شرکت کردند. به دستور شاه عباس مبلغ یکصد و پنجاه تومان از مخازن شاهی برای مخارج کفن و دفن او پرداخت شد.
مشهور است که الله وردی خان چند روز پیش از مرگ از کسی که مامور بنای مقبره او بوده می‌پرسد که کار آرامگاه او به کجا رسیده است. آن ساده دل در جواب می‌گوید “گنبد عالی و ایوانی که جهت مدفن ترتیب داده ایم، در کمال زیبایی پایان یافته و در انتظار مقدم عالی است”. حاضران مجلس آن مرد را به دلیل نادانی ملامت می‌کنند، ولی سردار می‌گوید: “با وی کاری نداشته باشید که این گفته از عالم غیب است و به او الهام شده، هنگام رفتن فرا رسیده است”.
منبع: خبر فوری
