از جمله سیره‌های اجتماعی امیرالمومنین (علیه السلام) در ماه رمضان توجه به مساجد به عنوان یک نهاد مؤثر اجتماعی سیاسی و جانمایی شعائر مذهبی در حقوق اجتماعی بوده است که در این مطلب به تفضیل به توضیح آن پرداخته ایم.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من، از مصداق‌های رویکرد امیرالمؤمنین حضرت علی در حفظ قداست رمضان، تشدید مجازات کسانی است که رمضان را حرمت نمی‌دارند.
٣. توجه به مساجد به عنوان یک نهاد مؤثر اجتماعی سیاسی
در عهد نبوی و علوی کارکرد اصلی مساجد، به عنوان مکانی همچون پادگان، دادگاه، محل اجرای حد، آموزشگاه قاضیان و دانشمندان و دیگر اصناف و یا خوابگاهی برای نظامیان نبود، بلکه محلی جهت اجتماع همه مؤثران اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود و بخش نامه‌ها و تصمیم‌ها پس از بررسی و تصویب در مسجد، در نهاد‌ها و مراکز مرتبط اجرا می‌شدند. به هرحال، مأنوس بودن رسول گرامی اسلام و امیرالمؤمنین حضرت علی با مساجد در طول سال و به ویژه در موسم رمضان، تنها کارکردی عبادی نداشت. با این که خوارج و هواداران معاویه جان امیرالمؤمنین را تهدید می‌کردند، آن حضرت در موسم رمضان بدون همراهی محافظان، وارد مسجد می‌شد و همین موضوع، خوارج را بر توطئه ترور امیرالمؤمنین حضرت علی در مسجد جسور ساخت. [۳۸]حضور حاکمان و مؤثران اجتماعی و سیاسی در مساجد و ارتباط مستقیم با جماعتی که نمایندگان مطمئن و واقعی همه طبقه‌ها و اصناف جامعه در هر سطح و سن و جنسی هستند دارای دو کارکرد مهم است؛ یکی برداشت واقعی از شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و عقیدتی مردم برای تصمیم گیری‌های صحیح و واقع بینانه و دیگری، اطلاع رسانی شفاف به مردم درباره اندیشه، سیاست‌ها و رویکرد‌های مختلف دولت مردان.
این نتایج و آثار زمانی رو به زوال و نابودی رفت که یا دولت مردان به مساجد بی توجه شدند و یا مساجد، پذیرای حاکمان و دولت مردان نبودند. حضور در مساجد در سیره علوی، نه یک عادت و توصیه دینی، بلکه رفتاری تأکید شده بود. حضرت در رمضان به هنگام پیمودن مسیر خود به مسجد، با ندای «الصلاه، الصلاه» مردم را به حضور در مساجد دعوت می‌کرد [۳۹]و در این ماه به مسجد جامع و دیگر مساجد سرکشی می‌کرد. [۴۰]در این سرکشی ها، حضرت سنت‌های حسنه‌ای هم، چون چراغانی و تلاوت قرآن را تشویق و تأیید می‌کرد. [۴۱]باید یادآور شد که تقویت نهاد عبادی اجتماعی مسجد و تشویق مردم به حضور در آن، از سفارش معصومان در طول سال است، اما اهتمام ویژه به این امر در ماه رمضان، از برنامه‌ها و سلوک عبادی اجتماعی امیرالمؤمنین حضرت علی و دیگر معصومان بوده است. امیرالمؤمنین حضرت علی رونق و نقش آفرینی مساجد را تنها در گرو بیان ثواب و آثار اخروی و معنوی مسجد نمی‌دید، بلکه بر موقعیت‌ها و آثار مادی و طبیعی آن نیز تأکید می‌کرد. تشویق به چراغانی مساجد [۴۲]و سنت‌های حسنه ای، چون محفل‌های قرائت قرآن، [۴۳]توصیه به در نظر گرفتن محلی برای تطهیر [۴۴]و فراهم آوردن لوازم حضور زنان و کودکان در مسجد، برخی از آنها است. عرفجه ثقفی، یکی از اصحاب آن حضرت نقل می‌کند که در ماه رمضان، از سوی امیرالمؤمنین حضرت علی به امام جماعت زنان منصوب شده بود. [۴۵]
۴. جانمایی شعائر مذهبی در حقوق اجتماعی
موسم ها، مراسم و مشاهد دینی و مذهبی به عنوان نماد‌ها و شعائری با محتوا و مفاهیم تأکید شده دینی می‌توانند در محدوده‌های زمانی و مکانی، نقش مهمی در تقویت بنیان‌های فکری و فرهنگی جامعه ایفا کنند و آسیب‌های روزمرگی و دیگر عوامل تنش زای اجتماعی را جبران نمایند. محدوده‌های زمانی و مکانی که تعاریف و حدود و ثغور منصوص و معینی دارند، به دلیل تعیین مناسک، آداب و تکالیفی شرعی و معرفتی، حرمتی دینی و اجتماعی یافته اند و مردم، متناسب با باور‌های دینی و مذهبی به آنها وفادار هستند. حتی ممکن است پیروان دیگر ادیان و مذاهب نیز به جهت محرک‌های اجتماعی و فرهنگی، خود را ملزم به رعایت و حرمت نهادن به آنها بدانند. از این رو می‌توان انسجام و اتحاد ملی و اجتماعی را یکی از پی آمد‌های این کارکرد اجتماعی سیاسی موسم‌های دینی دانست.
در سیره و رویکرد ائمه درباره حرمت نهادن این ایام و موسم ها، مصداق‌های متعددی می‌توان یافت. با مطالعه منابع حدیثی و تاریخی به مواردی برمی خوریم که با تسامح می‌توان از آنها به عنوان سیره امیرالمؤمنین حضرت علی در حرمت نهادن به موسم رمضان در عرصه اجتماعی یاد کرد. حضرت در احادیثی، خوردن و آشامیدن را در ماه رمضان، حتی برای مسافری که بعد از ظهر به شهر خود باز می‌گردد [۴۶]و زنانی که به جهت احکام شرعی، معذور از روزه گرفتن هستند، سزاوار نمی‌داند. [۴۷]از دیگر مصداق‌های رویکرد امیرالمؤمنین حضرت علی در حفظ قداست رمضان، تشدید مجازات کسانی است که رمضان را حرمت نمی‌دارند. قیس بن عمرو حارثی، مشهور به نجاشی، از شاعران کوفه و یاران امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در صفین بود. وی به سبب مهارت در سرودن شعر و شرافت قومی و عربی، نقش مهمی در رقابت فرهنگی و اجتماعی شام و عراق داشت و حضورش در کوفه مغتنم دانسته می‌شد. [۴۸]آنچه موجب پیوستن وی به معاویه شد و او را به هجو امیرالمؤمنین حضرت علی و جایگاه اجتماعی و فرهنگی کوفه و عراق واداشت، [۴۹]تأکید امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) بر ضرورت حفظ شأن و حرمت رمضان بود. بدین ترتیب که وی در ماه رمضان و در اطراف کوفه، شرب خمر کرد و حضرت بیست ضربه شلاق را به دلیل شکستن حرمت رمضان، بر مجازات شرعی او افزود. [۵۰]امیرالمؤمنین حضرت علی در مقابل پرسش نجاشی در خصوص تشدید مجازات، جسارت وی در برابر خداوند و حرمت ننهادن بر رمضان را علت این تصمیم خود خواند و فرمود: فرزندان ما روزه اند، در حالی که تو رمضان را حرمت نمیداری. [۵۱] ادامه دارد…
پی نوشت:[۳۸]ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبد القادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیۀ، ١۴١٢ ه. ق، ج ۵، ص ١٧٨.[۳۹]بلاذری، پیشین، ج ٢، ص ۴٩۵.[۴۰]ابن اثیر، أسد الغابۀ، بیروت: دار الفکر، ١۴٠٩ ه. ق، ج ٣، ص ۶۶٩.[۴۱]همان؛ ابن جوزی، پیشین، ج ۴، ص ١٨٠.[۴۲]ابن اثیر، أسد الغابۀ، بیروت: دار الفکر، ١۴٠٩ ه. ق، ج ٣، ص ۶۶٩.[۴۳]ابن جوزی، پیشین، ج ۴، ص ١٨٠.[۴۴]قاضی نعمان، پیشین، ج ١، ص ١۴٩؛ مجلسی، پیشین، ج ٨٠، ص ٣٨١.[۴۵]عبد الرزاق صنعانی، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی، بیجا: منشورات المجلس العلمی، بیتا، ج ٣، ص ١۵٢؛ بیهقی، السنن الکبری، بیروت: دار الفکر، بیتا، ج ٢، ص ۴٩۴.[۴۶]فضل الله راوندی، النوادر، تحقیق سعید رضا علی عسکری، قم: مؤسسۀ دار الحدیث الثقافیۀ، بیتا، ص ١٨١.[۴۷]محمد بن اشعث کوفی، الجعفریات، تصحیح محمد صادقی اردستانی، قم: مؤسسه الثقافۀ الاسلامیۀ لکوشانپور، ١٣٧۵، ص ١٠۶.[۴۸]ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی، الغارات، تحقیق جلال الدین حسینی ارموی، تهران: انجمن آثار ملی، ١٣۵٣، ج ٢، ص ٩٠١ – ٩٠٣.[۴۹]همان، ص ٩٠٢.[۵۰]همان، ص ٩٠١.[۵۱]همان، ص ٩٠٣.منبع: نعمت الله صفری فروشانی / حامد قرائتی، تاریخ اسلام، تابستان ۱۳۹۳ – شماره ۵۸
