روش معصومین (ع) در برخورد با عموم مردم، خوب حرف زدن، سلام کردن، پرهیز از دشنام و القاب زشت، پرهیز از بلند کردن صدا، پرهیز از پرحرفی، پرهیز از گفتار بیهوده است چقدر به این شیوه رفتار می کنیم؟
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من، یکی از آداب معاشرتی که اسلام به ما می‌آموزد خوب حرف زدن است. گفتار نیکو و رفتار مناسب با دیگران از آداب اسلامی است که در سیره معصومین (ع) نمایان است و به آن توصیه شده است.
پرهیز از تحقیر و توهین، دشنام و القاب زشت به یکدیگر دادن از جمله مواردی است که در برخورد گفتاری باید از آن اجتناب شود. در سیرۀ ائمّه نیز این‌گونه به چشم می‌خورد که اگر کسی نام بدی داشت، آن نام را عوض می‌کردند.
داد و فریاد زدن، پرحرفی و بیان سخنان بی‌فایده مطلقا در اسلام مذمّت شده است.
خداوند در قرآن خطاب به پیامبر می‌فرماید:«وَ إِذا جاءَکَ الَّذینَ یُؤمِنونَ بِآیاتِنا فَقُل سَلامٌ عَلَیکُم» پس هرگاه آنان که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آمدند به آنان بگو: سلام علیکم.
باید دقّت کرد که در این‌جا از لفظ سلامٌ علیکم استفاده شده است که بار معنایی ملایم و مهرآمیز و پرمحبّتی دارد. در معارف قرآنی با آیۀ دیگری برمی‌خوریم که می‌فرماید: “وَ إِذا خاطَبَهُمُ الجاهِلُونَ قالوا سَلاماً” و هرگاه جاهل و نادان با مؤمنان سخن گوید به او سلام می‌گویند.
یعنی خوب حرف زدن حتی با جاهلان. همچنین در جای دیگر به رسول‌الله (ص) امر می‌کند و می‌فرماید:«خُذِ العَفوَ وَ أمُر بِالعُرفِ وَ أَعرِض عَنِ الجاهِلینَ» همواره ببخش و به نیکی و خوبی فرا بخوان و از نادانان روی بگردان.
این‌ها فرمان‌های الهی‌اند که به رسول‌الله (ص) فرموده است. مهر بورز، نرمخوی باش، از درشتخویی و سنگ دلی بپرهیز، برای آنان استغفار کن، با آنان مشورت و رایزنی کن، بخشنده باش، با جاهلان از درِ سلم و صلح در آی، همیشه مردم را به خوبی و نیکی فرا بخوان، و مانند این‌ها.
اسلام دینی است اجتماعی و فعّال که در آن معاشرت با مردم و برادران دینی مورد تأکید قرار گرفته است. در سورۀ حجرات به آیاتی برمی‌خوریم که ما را در معاشرت با مردم یاری می‌رسانند. می‌فرماید: إِنَّمَا المُؤمِنونَ إِخوَهٌ؛[۵] مؤمنان با یکدیگر برادر هستند. نیز پرهیز از غیبت، دوری از تهمت و سوء‌ظن و بدگمانی، خودداری از نهادن نام‌های بد بر یکدیگر از اموری است که در سورۀ حجرات آمده است.
خوب حرف زدن
در برخورد گفتاری اگر مادۀ «قُل» و «قُولوا» را در قرآن دنبال کنیم درمی‌یابیم که قرآن کریم برای گفتار اهمیت خاصّی قائل است و هرگز بدزبانی و بدگویی را روا نمی‌داند.
ادب زبانی و تربیت گفتاری در قرآن جایگاه ارجمند و ارزشمندی دارد. به عنوان مثال: قولوا لِلنَّاسِ حُسناً؛ با مردم به خوبی و نیکی سخن بگویید.
بنابراین، خوب حرف زدن و خوش‌زبانی و خوش‌بیانی و پرهیز از گفتارِ بد در قرآن بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. نیز می‌فرماید: قولوا قَولاً سَدیداً. با مردم محکم و مستدل سخن بگوید.
در جای دیگری می‌فرماید: وَ هُدوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ القَولِ؛به گفتارهای خوب راهنمایی شده‌اند. گرچه این آیه مربوط به قیامت است، امّا چون قرآن چند لایه است، می‌توان از آن برداشت دنیایی کرد که به سمت پاک زبانی و خوش گفتاری هدایت یابید و بکوشید همیشه خوش بیان باشید.
نیز در جریان حضرت موسی (ع) این تعبیر آمده است: فَقولا لَهُ قَولاً لَیِّناً؛شما دو تن (موسی و هارون) به او (فرعون) با نرمی سخن بگویید.
از آیات پیش گفته و آیات دیگر دربارۀ گفتار، به این ویژگی‌ها اشاره شده است: سَدیداً، حَسناً، لیناً، الطَّیّبِ مِنَ القَول، مَعروفاً ، مَیسوراً.پس در گفتار باید مراقب بود که مخاطب آزرده خاطر نشود یا گفتار ما مایۀ ملال، تحقیر، دلزدگی و خستگی نشود.
در روایت آمده است که هرگاه کسی خطایی می‌کرد، پیغمبر گرامی اسلام هیچ وقت او را با نام صدا نمی‌کرد بلکه به صورت کلّی می‌فرمود: ما بالُ قَومٍ…نه «ما بال فلانٍ» یعنی به جای چرا فلان کس می‌فرمود چرا مردم چنین و چنان می‌کنند.
در تاریخ می‌خوانیم که هرگاه کسی به ائمّه (ع) اهانت و اسائۀ ادب می‌کرد، ایشان تغافل کرده و خود را به نشنیدن می‌زدند و می‌گذشتند. علاوه بر این، حتّی گاه بی‌ادبی‌های آنان را با مهربانی پاسخ می‌دادند. در حالات امام صادق (ع) چنین می‌خوانیم که آن حضرت در سفرشان در بغداد وارد روستایی به نام سالِحین شدند. دو نفر هم به نام‌های مُزارِم و مُصادف همراه آن حضرت بودند. شخصی که نگهبان یا محافظ آن منطقه و روستا بود به امام صادق (ع) و همراهانشان اجازۀ ورود نداد و گفت که چون شب شده است اجازۀ ورود نمی‌دهم، برگردید.
اصحاب آن حضرت عرض کردند که آقا ما سه نفریم و او یک نفر؛ اجازه بدهید با زور وارد شویم. آن حضرت از سخنان یارانشان خوش‌شان نیامد و نگذاشت که با او برخورد کنند. کنار آن شخص نشستند و با زبانی نرم و اخلاقی و مالامال از محبت و مهر به گفتوگو پرداختند. پس از مدّتی آن مرد دل نرم و مهربان شد و در را باز کرد و گفت: آقا، بفرمایید؛ وارد شوید. آن حضرت به اتّفاق اصحاب خود وارد شدند. در این هنگام فرمودند: هذا خَیرٌ أَمِ الَّذی قُلتُما؛ آیا این بهتر است یا آن‌که شما گفتید؟ این سیرۀ پاک آل الله است که کاملاً قرآنی و خدایی است.
پرهیز از دشنام‌گویی و القاب زشت
نکتۀ سوم در آداب خوب حرف زدن، پرهیز از تحقیر و توهین و دشنام است. بدزبانی، نهادن نام‌های تمسخرآمیز و حقارت‌‌بار، سبّ و دشنام، و کلیۀ گونه‌های بدزبانی و زشت‌گفتاری از اموری است که در سیرۀ رفتاری و معاشرتی ائمّه (ع) به شدّت نهی شده است. قرآن می‌فرماید:
«وَ لا تَنابَزُوا بِالأَلقابِ»و با القاب زشت همدیگر را نیازارید.
یکی از کارهایی که رسول اکرم (ص) انجام می‌دادند و ائمّه (ع) نیز همین کار را دنبال کردند آن است که هرگاه کسی اسم زشت و نامناسبی داشت آن را به نامی زیبا و مناسب تبدیل می‌کردند. روزی زنی نزد رسول اکرم (ص) آمد. حضرت پرسیدند: نام تو چیست؟ عرض کرد: عاصیه. آن حضرت فرمودند: این اسم را عوض می‌کنیم. جمیله را به جای عاصیه گذاشتند. نیز شخصی آمد و رسول‌الله (ص) نام او را پرسیدند: عبدالعزی نام داشت. آن حضرت فرمودند: نام تو را عبدالله می‌گذاریم، یعنی بندۀ خدا.
به هر روی نباید روی همدیگر نام‌ها و القابی بد و ناخوشایند و یا آمیخته به طنز و مزاح بگذاریم. از دشنام جدّاً بپرهیزیم. این موضع آن قدر مهم است که خداوند از دشنام دادن به بت‌ها نهی کرده است، تا آنان به خداوند ذوالجلال اهانت نکنند. بت از چوب و سنگ است و هیچ ارزش و اعتبار و بهایی ندارد و گرچه استحقاق نکوهش و تحقیر هستند، امّا با این حال برای پرهیز از دشنام دادنِ متقابل از سوی مشرکان به خدا، باید خودداری کرد و دشنامشان نداد.
«لا تَسُبُّوا الَّذینَ یَدعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ» دشنام ندهید به آنان که غیر خدا را می‌خوانند.
گفتنی است که لعن با سب متفاوت است. سب یعنی ناسزا و دشنام، امّا لعن یعنی درخواست دوری از رحمت خداست. یعنی هنگامی که لعن می‌کنیم در واقع از خدا می‌خواهیم که آن ملعون از رحمت خداوند دور شود. نوعی دعای منفی است. در قرآن افراد فراوانی لعن شده‌اند و لعن یک فرمان قرآنی است و ما را ملزم به عمل کردن می‌کند، و باید در مواردی خاص لعن کنیم. ظالمان، آزاردهندگان پیامبر اکرم (ص) منافقان، بیمار دلان، ابلیس و مانند این‌ها از شمار لعنت شدگان‌اند. و این با خوب حرف زدن منافات ندارد.
روزی امیرمؤمنان (ع) شنیدند که یاران او به سپاهیان معاویه دشنام می‌دادند. آن حضرت فرمودند که این کار را نکنید؛ به جای آن، زشتی‌ها و بدی‌های آنان را بگویید. در فرهنگ شیعی و براساس سنّت اهل‌بیت (ع) دشنام دادن و سب کردن دیگران نکوهش شده و ممنوع است و با اصول اخلاقی و رفتار اجتماعی پسندیده منافات دارد. بر اساس این فرهنگ، اصحاب هنگام گفتوگو با ائمّه (ع) از تعابیری چون: جُعلتُ فداک؛ یعنی فدایتان بشوم، یا بأبی أنتَ و اُمّی؛ پدر و مادرم فدایتان باد، استفاده می‌کردند. این است فرهنگ شیعی که از سیرۀ معاشرتی آل الله گرفته شده است و همۀ این ارزش‌های معاشرتی برگرفته از همان سیرۀ پاک و منور و الهی است.
پرهیز از بلند کردن صدا
از اموری که در ادب گفتاری و آداب خوب حرف زدن مطرح است و در سیرۀ ائمّه (ع) به خوبی رعایت شده است، پرهیز از صدای بلند و فریاد زدن است. خداوند هم در قرآن فرمان داده است که صدای خود را از صدای پیامبر بالاتر نبرید. درست است که این امر در خصوصِ رفتار و گفتوگو با رسول اکرم (ص) است، با این حال به طور کلّی یک امر و فرمانِ فراگیر و عام است و ما را ملزم می‌کند که در هنگام حرف زدن با یکدیگر آرامش گفتاری و آهستگی‌ِ معقول و معتدل را رعایت کنیم و از داد زدن و فریاد کشیدن بپرهیزیم.
در فرهنگ اخلاقی شیعی این امر منفی و ممنوع است و شایسته ما نیست که بلند بلند سخن بگوییم. باید آهسته و آرام و شمرده سخن بگوییم به گونه‌ای که بیننده وقار و آرامش و سنگینی را در رفتار و گفتار ما ببیند. این از آداب خوب حرف زدن است. امام حسنمجتبی (ع) می‌فرمایند: از ابوهاله پرسیدم که رسول‌الله (ص) چگونه سخن می‌گفتند؟ او گفت: وقتی که رسول اکرم (ص) سخن می‌گفت، می‌شد کلمات او را یکی‌یکی شمرد. آن‌قدر با وقار و متانت و شمرده و منظّم حرف می‌زد که می‌توانستیم شمارش‌پذیری گفتارشان را به خوبی حس کنیم، تند و پرشتاب سخن نمی‌گفت.
پرحرفی مانع خوب حرف زدن
نکتۀ دیگری که در آداب خوب حرف زدن است و در سیره اهل‌بیت (ع) به خوبی مشهود و محسوس است پرهیز از پرحرفی و پرچانگی است. ائمّه (ع) همیشه بر این موضوع تأکید می‌کردند. توضیح بیشتر برای این مطلب را می‌توانید در مقاله مستقلی به نام «پرهیز از پرحرفی» مشاهده فرمایید.
گفتار بیهوده مانع خوب حرف زدن
همانطور که می‌دانیم که سخن بیهوده و یاوه سخنی است که هیچ سودی ندارد و گفتن آن اثری ندارد یا حتّی زیان بار است. در روایت آمده است که از چنین سخنانی باید بپرهیزیم به گونه‌ای که در کلام ما جمله‌ای بیهوده پیدا نشود. یعنی کلامی که وقت را می‌کُشد، مخاطب را می‌آزارد یا خسته می‌کند. چنین کلامی جدای از اینکه با آداب خوب حرف زدن منافات دارد از اعتبار و شأن و شخصیّت گوینده نیز می‌کاهد.
لب مطلب در آداب خوب حرف زدن:
سخن گرچه دلبند و شیرین بُود سزاوار تصدیق و تحسین بُود
منبع سایت:ایمانورimanoor.com
کد ویدیو دانلود فیلم اصلی
