با مطالعه سیره شخصی حضرت در رمضان، میتوان با وجود اهتمام ایشان به مناسک، آداب و تکالیف الزامی و ارشادی این ماه، دغدغههایی مبتنی بر حفظ سلامتی و بهداشت را دید.
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من، حضرت علی (علیه السلام) در روایتی، درک فضایل و عبادات ماه رمضان را در گرو رعایت سلامت و تأمین نیازهای اساسی بدن معرفی میکند.سیره شخصی امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)به سنت و سیره شخصی و فردی امیرالمؤمنین علی نسبت به عرصه اجتماعی و سیاسی زندگی ایشان، کمتر توجه شده است. این فراموشی تنها به سبب کم کاری محققان و پژوهش گران نیست؛ چرا که شرایط زندگانی حضرت و وضعیت حاکم بر فضای سیاسی اجتماعی عصر ایشان و پس از آن، موجب بی توجهی به سیره شخصی و فردی امیرالمؤمنین علی شده است. با این حال، جایگاه ویژه امیرالمؤمنین حضرت علی در تعریف و نشر مبانی و آموزههای اسلامی و اثرگذاری در تاریخ اسلام، موجب شده است که نه تنها شیعیان، بلکه دیگر فرقههای اسلامی به تاریخ و زندگی آن حضرت، البته نه به صورت سیره، بلکه بیشتر به صورت سیر تاریخی توجه کنند. مطالب پیش گفته در صدد تبیین ضرورت بررسی سیره فردی و شخصی امیرالمؤمنین حضرت علی است و هدف این تحقیق، ارائه الگویی از تبیین سیره شخصی امیرالمؤمنین حضرت علی در محدوده زمانی خاصی، چون ماه رمضان، آن هم با تکیه بر منابع تاریخی و حدیثی است. بدین منظور محورهای ذیل را به عنوان برخی از مهمترین مصداقهای سیره شخصی حضرت در ماه رمضان، معرفی میکنیم.١. اهتمام به نظافت و آراستگینظافت و آراستگی از توصیههای عمومی در منابع اسلامی است و تأکید بر آن یا حفظ اولویت آن در مواردی که با احکام عبادی تعارض دارد، گویای اهمیت نظافت و آراستگی در سیره ائمه است. برای نمونه، امیرالمؤمنین حضرت علی در روایتی، استفاده از سرمه چشم را برای روزه داران، مجاز میداند. [۶]درحالی که براساس روایت، گاه استفاده از سرمه موجب ابطال روزه شود. حضرت در روایتی دیگر، روزه داران را به مسواک زدن در صبح توصیه میکند و در پاسخ به این اشکال که ممکن است رطوبت مسواک، روزه را باطل کند، به جواز مزمزه با آب که رطوبت بیشتری ایجاد میکند، استشهاد کرده اند. [۷]بدین ترتیب مسواک زدن، فارغ از نقش مؤثر آن در بهداشت و سلامت، سهم به سزایی در زیبایی ظاهری و خوش بویی دهان و دندان دارد. توجه به این مهم، در سفارش حضرت به مسواک زدن در ابتدا و انتهای روز [۸]به وسیله روزه داران مشاهده میشود.٢. اهتمام به بهداشت و سلامتتأکید بر جواز و دفاع از مسواک زدن و سرمه کشیدن روزه داران، با توجه به جنبه بهداشتی آن، به شایستگی بیان کننده جامع بودن سیره و سبک زندگی اهل بیت و چگونگی جمع میان حقوق فردی، دینی و اجتماعی است. رویکرد امیرالمؤمنین حضرت علی در تأمین پیش نیازهای محیطی و مادی برای بهره مندی معنوی در موسمها و مراسم دینی و مذهبی، نه تنها یک تدبیر و ظرافت، بلکه از ضوابط و مبانی سیره معصومان است.با مطالعه سیره شخصی حضرت در رمضان، میتوان با وجود اهتمام ایشان به مناسک، آداب و تکالیف الزامی و ارشادی این ماه، دغدغههایی مبتنی بر حفظ سلامتی و بهداشت را دید. یکی از مواردی که میتوان از آن به عنوان سیره حضرت در رمضان با رویکرد بهداشت و سلامت یاد کرد، تأکید بر خوردن غذا در سحر و افطار است؛ زیرا در غیر این صورت ممکن بود، برخی به دلیل زهد و تقوا و برخی به دلیل بی توجهی و سستی، اهتمام چندانی به دو وعده غذایی تأکید شده؛ یعنی افطاری و سحری نداشته باشند. امیرالمؤمنین حضرت علی در حدیثی پس از تأکید بر خوردن غذا در این دو وعده، به لحاظ تبیین ضرورت، خوردن دست کم نصف خرما در افطار و جرعهای آب در سحرگاه را لازم میداند. [۹]
حضرت در روایتی دیگر، درک فضایل و عبادات ماه رمضان را در گرو رعایت سلامت و تأمین نیازهای اساسی بدن معرفی میکند و بهره مندی از برکات روزه را بسته به خوردن غذا در سحرگاه و شب زنده داری را بسته به خواب میانۀ روز میداند. [۱۰]توصیه بر استفاده از برخی مواد غذایی مانند خرما و حلوایی متشکل از روغن و آرد گندم و جو [۱۱]و مسواک زدن پس از خوردن غذا در سحری و پیش از خوردن غذا در افطار [۱۲]از اموری هستند که بر تأکید امیرالمؤمنین حضرت علی بر بهداشت و سلامت در رمضان دلالت دارند.سفارش امام به مقدم داشتن نماز به هنگام افطار، مگر در زمانی که غذا مهیا و سفره گسترانیده شده، [۱۳]از توصیههایی است که خاستگاه بهداشتی دارد؛ زیرا بو و غذای آماده نه تنها از میزان توجه در نماز میکاهد، بلکه ممکن است به جهت ترشح بزاق مواد هضم کننده غذا، آسیبهایی را برای بدن به دنبال داشته باشد. در حدیث یاد شده، حضرت تأخیر کردن در سحری خوردن در زمان متصل به اذان صبح و تسریع در خوردن افطار در زمان متصل به اذان مغرب را سفارش میکند. [۱۴]به نظر میرسد سیره حضرت در استفاده از مواد غذایی، چون خرما، نان جو، نمک [۱۵]و شیر [۱۶]در ماه رمضان دارای ملاحظههای بهداشتی است. ازاین رو میتوان، نوع و کیفیت مواد غذایی را از مواردی دانست که حضرت در ماه رمضان بدان اهتمام دارد. البته نباید از یاد برد که ممکن است نوع، کیفیت و زمان استفاده از مواد غذایی و یا دیگر توصیههای بهداشتی، با ملاحظه شرایط محیطی و منطقهای حجاز یا کوفه صورت گرفته باشد. از این رو، استخراج اصول و رویکردهای ثابت و متغیر سیره معصومان در عرصههای گوناگون محیطی و در شرایط مختلف زمانی و مکانی، موضوعی است که نیاز به پژوهشی جامع دارد.ادامه دارد…پی نوشت:
[۱]احزاب (٣٣) آیه ٣٣؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تحقیق علی أکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ١٣۶۵، ج ٢، ص ۴١۵.[۲]یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، بیتا، ج ٢، ص ٢٣٠.[۳]دینوری، الإمامه و السیاسه المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالأضواء، ١۴١٠ ه. ق، ج ١، ص ١٠٣.[۴]همان، ج ٢، ص ٣٣۶.[۵]محمد بن حسن طوسی، تهذیب الأحکام، تهران: اسلامیه، ١٣۶۵ ه. ق، ج ٣، ص ٧٠.[۶]عبدالله بن جعفر حمیری قمی، قرب الاسناد، تحقیق مؤسسۀ آل البیت لإحیاء التراث، قم: مهر، ١۴١٣ ه. ق، ص ٨٩.[۷]همان؛ بیهقی، السنن الکبری، بیروت: دار الفکر، بیتا، ج ۴، ص ٢٧۴.[۸]حمیری قمی، پیشین، ص ٨٩.[۹]قاضی نعمان، دعائم الإسلام، تحقیق آصف بن علیأصغر فیضی، قاهره: دار المعارف، ١٣٨٣ ه. ق، ج ١، ص ٢٧١.
منبع: نعمت الله صفری فروشانی / حامد قرائتی، تاریخ اسلام، تابستان ۱۳۹۳ – شماره ۵۸
