میان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، بین مسلمانان مکه (که بعدها مهاجران لقب گرفتند) عقد اخوت بست
به گزارش سرویس وبگردی پاتوق من، انعقاد پیمان برادری میان مسلمانان (مهاجرین، انصار) در مدینه به عنوان یکی از مهمترین و نخستین اقدامات سیاسی، اجتماعی پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، پس از هجرت از مکه به مدینه از اهمّیت ویژهای برخوردار است که رمز تشکیل امت واحده در صدر اسلام را در خود نهفته دارد.
بنابر نقل شیخ مفید در مسار الشیعه، در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان، پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله بین اصحاب، عقد اخوّت قرار داد و بین خود و علی علیهما السّلام نیز پیوند برادری برقرار کرد.
عَقد اُخوّت یا پیوند برادری، (در عربی: عَقد المُؤاخاه) پیوندی است که میان دو مسلمان بسته میشود تا با یکدیگر برادر باشند. اجرای عقد اخوت، جزو اعمال مستحب در روز عید غدیر است و در این روز، افراد با خواندن این عقد میتوانند برادر دینی همدیگر شوند.
معروفترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر (ص) بین مهاجران و انصار بست. پیوند برادری میان پیامبر (ص) و امام علی (ع) متواتر تاریخی است، یعنی افراد و منابع فراوانی آن را نقل کردهاند.
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) به یاری انصار به عنوان یک گروه اجتماعی خارج از مکه توانست، پایگاه قدرتمندی برای حمایت وی و یارانش در مقابل اشراف مکه فراهم کند و همچنین موقعیت حساس شهر یثرب برای پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) اهمیت ویژهای داشت. عقد و پیمان اخوت دینی، دشمنهای دیرینۀ نسبی و اختلافات قبیلهای را کاهش میداد، رسوم جاهلی و اسباب تفاخر را درهم میشکست، امتیازات نسبی را از بین میبرد و روحیّۀ صفا و برادری دینی جانشین آن میشد.
امام علی (علیهالسّلام) فرمود: «پیامبراکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) شکافهای اجتماعی را به وحدت اصلاح و فاصلهها را به هم پیوند میداد.»
از آنجا که مهاجر و انصار پرورش یافته دو محیط مختلف بودند، در طرز تفکر و معاشرت، فاصلۀ زیادی با هم داشتند “اوس و خزرج” که جمعیت انصار را تشکیل میدادند صد و بیست سال با هم جنگ کرده بودند. با این اختلافات حیات دینی و سیاسی اسلام به هیچ وجه امکان پذیر نبود. پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) تمام این مشکلات را حل نمود از طرف خداوند مامور شد مهاجر و انصار را با هم برادر کند روزی در یک انجمن عمومی به مسلمانان فرمود: «تاخّوا فی الله اخوین اخوین؛ دوتا دوتا باهم برادر شوید».
پیشینه اخوتپیدا شدن مفهوم برادری دینی در فرهنگ صدر اسلام، زمینهای کهنتر از ترویج برادری از سوی پیامبر اکرم (ص) در میان مهاجران و انصار پس از هجرت به مدینه داشته است. از کهنترین نمونههای کاربرد تعبیر برادری میان مسلمانان، تعبیر برادری ناظر به برادری مسلمانان مکه با همکیشانی در یثرب، در روزهای پیش از هجرت پیامبر و مسلمانان به آنجا است. از دیگر سو به نظر میرسد مفهوم برادری دینی در فرهنگ اسلامی یک امر عارضی و بازتاب صرف فرهنگ عرب جاهلی نبوده و در شمار اصلیترین راهکارهای پیامبر (ص) محسوب میشده است.
سیر تاریخی عقد اخوت در اسلامعقد اخوت در مکهمیان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، عقد اخوت بست تا در تحمل آزار و اذیتهای مشرکان و نیز مشکلاتی که در آینده در راه هجرت برای آنان پیش میآمد، یاور یکدیگر باشند. آن گونه که در منابع تاریخی آمده، پیامبر میان ابوبکر و عمر، حمزه بن عبدالمطلب و زید بن حارثه، عثمان و عبدالرحمان بن عوف، زبیر و ابن مسعود، بلال و عباده بن حارثه، مصعب بن عمیر و سعد بن ابی وقاص و… عقد اخوت بست.
عقد اخوت در مدینهبه نقلی هشت ماه پس از هجرت مسلمانان به مدینه، روزی پیامبر (ص) به اصحاب خود فرمود: «تَآخوا فی الله أخَوَین أخوین: در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.»
بنا بر مشهور تعداد آنها ۹۰ نفر بوده است: ۴۵ نفر از مهاجران و ۴۵ نفر از انصار. این برادری که بین مهاجران و انصار برقرار شد، دارای تواتر تاریخی و روایی است و با عبارتهایی با اختلاف کم، نقل شده است.
پس از برقراری این پیوند، مسلمانان همچون دو برادر حقیقی از یکدیگر ارث میبردند. ولی این حکم، موقت بود و با نزول آیه «وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَیٰ بِبَعْضٍ فِی کتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ» (سوره احزاب، ۶)، ارث بردن به خویشان نسبی اختصاص یافت.
اخوت عمومی در سال نهم هجریاخوتی که در سال نخست هجری برقرار شد نقش مهمی در روابط میان مسلمانان داشت، ولی آنچه اهمیت بیشتری دارد، برادری همه مسلمانان با یکدیگر است که در سال نهم هجری با نزول آیه «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَه» (حجرات، ۱۰) بر آن تاکید شد. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر میان افرادی که شبیه و نظیر یکدیگر بودند، پیمان برادری بست؛ از جمله میان ابوبکر و عمر…، ابوذر و ابن مسعود، سلمان فارسی و حذیفه…، مقداد و عمار، عایشه و حفصه، ام سلمه و صفیه…
قبل از هجرتپیامبر (ص) چندی پیش از مهاجرت به مدینه، میان مهاجران عقد اخوت بست و خود نیز با امام علی (ع) عقد اخوت بست.
پس از هجرتپس از هجرت به مدینه نیز پیامبر (ص) بین مهاجران و انصار پیوند اخوت برقرار کرد، ولی امام علی (ع) را با هیچ یک از انصار برادر نساخت و خود با او عقد اخوت بست. پیامبر (ص) پیش از هجرت به مدینه، میان مهاجران، عقد اخوت برقرار کرد و سپس در مدینه، میان مهاجران و انصار عقد اخوت بست و هر دوبار به علی (ع) فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر من هستی؛ و میان او و خودش عقد اخوت بست.
هدف از برقراری عقد اخوتاز مهمترین دغدغههای پیامبر (ص) چگونگی برقراری عدالت اجتماعی در میان همه مردم بوده است و لازمه پدیدار شدن چنین عدالتی، از یک سو برافتادن تضادهای طبقاتی و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای قرابت میان آحاد مردمان بوده است. به همین سبب پیامبر (ص) پیوند برادری دینی را به عنوان راهکاری عملی برای شکلگیری برادری و برابری میان همه انسانها برقرار ساخته است.
بین بردن کینهها و دشمنیها، زدودن غربت و تنهایی مهاجران و جایگزین کردن پیوند ایمانی به جای پیوندهای قومی و نژادی نیز از جمله اهداف عقد اخوت شمرده شده است. با نزول آیه دهم از سوره حجرات معلوم شد که این پیوند افزون بر یک شیوه سیاسی برای ایجاد وحدت و یکپارچگی بین امت اسلام، بخشی از آیین اجتماعی اسلام است که خداوند متعال تشریع کرده است.
منبع: ویکی شیعه/ نودا/ویکی فقه